kainga � mihi � whakamarama  

Oswald Avery - 1943

NO te tau 1943, i kitea tuatahitia e Oswald Avery tenei mea te DNA. I kitea tuatahitia e Oswald, kei roto i tenei mea te DNA tetahi momo whakapapa. He momo whakapapa tenei e ata tohutohu ana pewhea te hanga o te mea nana te DNA. Kaore a Oswald i tino mohio ki te panui i tenei whakapapa-a-ahua.

He aha te DNA?

Ko te DNA te matu o te ira. Ko te kupu pakeha mo te ira ko te gene. He DNA motuhake to nga mea katoa, penei me te tangata, te kararehe, te hua rakau me te hua whenua. He rite tonu te DNA ki te makaurangi, ara ko te moko-a-matimati ranei, ara, he rereke te DNA to tena tangata me tena tangata, to tena hua rakau ki tena hua rakau, to tena hua whenua ki tena hua whenua. Engari, kua kitea e nga Kaiputaiao, ka taea te tatari i te ahua o te DNA o nga mea katoa - ka taea hoki te whakaraupapa i enei tu momo ahua katoa.

Kei tenei pikitia i raro te whakamarama mo nga momo wahanga o te ira.

Watson, Critch me Franklin - 1953

Na wai ra, no te tau 1953, i kitea ano te whakapapa-a-ahua e tetahi ropu kaiputaiao; ko James Watson, ko Francis Crick me Rosalind Franklin. I timata ratou ki te ata tatari me te ata arohaehae i te DNA o nga mea katoa. I kitea e ratou, ahakoa, ka noho motuhake te DNA o tena tangata, me tena tangata, tena pea, ka taea te whakaraweke i nga ira, kia puta mai he hua.

Te Whakaraweke Ira-a-huawhenua

Kua kitea e nga tohunga putaiao te whakamarama mo te ahua o te DNA o tena mea, me tena mea. Kua timata etahi o ratou ki te tatari i te DNA o te tangata. Na, i te kitenga o nga kaiputaiao nei ki te ahua o te DNA, me te whakapapa o nga ira, ara nga ira tangata, nga ira hua whenua me nga ira hua rakau, kua marama ratou  ka taea te whakaraweke i nga ira.

Na reira, mai i taua wa tae noa mai ki tenei wa, kua kaha whai nga Kamupene hoko kai i tenei matauranga. Ko etahi o nga Kamupene e whai ana i tenei mahi ko Monsanto, ko Ciba-Geigy, ko wai ake, ko wai ake.   Kei te kaha enei Kamupene ki te whakapau moni kia marama ai ratou ki te ahua o nga momo ira-a-huawhenua. Kei te whakatupuhoki  i nga momo huawhenua kua whakaraweketia nga ira.  Kua timata ke enei kamupene ki te whakaraweke i nga momo huawhenua penei me te riwai, te kanga, me nga soy beans. Ko etahi o nga kai nei, kua uru ke mai ki Aotearoa.  

Te Whakaraweke Ira-a-Kararehe

Ka taea te whakawhanau kararehe mai i te ira o tetahi atu kararehe - ko te kupu pakeha mo tenei mahi whakaorite ira,  ko te cloning. No te Pepuere o te 1997, i whakawhanau tetahi hipi mai i te ira o tetahi atu hipi. Ko te ingoa o tenei hipi ko Dolly. He kaupapa mahi moni tenei.

Te Whakaraweke Ira-a-Tangata

Na reira, ka taea pea e tatou te whakaraweke i nga ira tangata? Koina te patai nui kei te rere mai i te takiwa. Ko etahi kei te tautoko, ko etahi atu kei te noho mataku.

E ai ki te hunga tautoko, he kaupapa whai hua tenei. Ma tenei matauranga, ka taea te whakatikatika i nga hapa o te DNA o etahi tangata - penei me te hunga kapo. Ki ta te hunga kaiputaiao, ko te tino mate o te tangata kapo, kei te ngaro tetahi tohutohu kei roto i tana DNA. Mena e mohiotia ana he aha te tohutohu kei te hapa, ka taea te whakatikatika ma te whakaraweke i nga ira. Ma te whakatikatika i te DNA e ngaro ai te ahua kapo! 

Engari, ara ano era atu, kaore i te tautoko ki tenei mahi. Ki a ratou, ma te Atua noa iho e tohutohu me pewhea te ahua o te tangata.

Tera tetahi kaupapa e kia ana ko te Human Genome Project. Ko te putake o tenei kaupapa, he ata whakararangi i te katoa o nga tohutohu-a-ira o te DNA o te tangata. E ai ki nga tohunga, mena ka taea te whakararangi, ka taea hoki te ata arotake, te ata tatari, aa, ka taea te whakaraweke, te tini, me te whakatikatika hei oranga mo tatou.

kainga � mihi � whakamarama  

� Ka noho tapu tenei, he taonga na Te Aka Matua, 1999